Con người chỉ phải chịu trách nhiệm đối với hành vi của mình khi họ có nhận thức để làm chủ hành vi đó. Vì vậy, nếu người gây thiệt hại không có hoặc mất khả năng nhận thức, khả năng điều khiển hành vi của mình thì họ không phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại do mình gây ra. Tuy nhiên, nguyên tắc này sẽ không áp dụng đối với những người tự mình dùng chất kích thích để tự đưa mình vào tình trạng mất khả năng nhận thức và khả năng điều khiển hành vi mà gây ra thiệt hại cho người khác.

Vậy chế tài bồi thường thiệt hại do người dùng chất kích thích gây ra được quy định như thế nào? Hãy cùng Văn phòng luật sư Tinh Hoa Việt tìm hiểu vấn đề này.

1. Bồi thường thiệt hại do người dùng chất kích thích gây ra

1.1. Các khái niệm liên quan

 “Bồi thường thiệt hại” là một thuật ngữ rất thường gặp và rất phổ biến trong việc giao dịch dân sự và giao kết hợp đồng dân sự,…Có thể hiểu bồi thường thiệt hại là một chế định quan trọng được quy định trong Bộ luật dân sự 2015. Đây là hình thức trách nhiệm dân sự được lập ra nhằm mục đích buộc bên có hành vi gây ra thiệt hại phải khắc phục hậu quả bằng cách bù đắp, đền bù tổn thất về vật chất và tổn thất về tinh thần cho bên bị thiệt hại.

Pháp luật hiện hành cũng có những quy định về việc bồi thường thiệt hại dó người dùng chất kích thích gây ra. Chất kích thích là những chất được đưa vào cơ thể người qua việc ăn , uống , ngửi , hít , tiêm … gây ức chế sự nhận thức của não bộ dẫn đến việc không điều khiển được hành vi của người sử dụng; từ đó có thể gây ra thiệt hại cho các chủ thể khác. Ngoài rượu được quy định cụ thể tại Điều 596 BLDS thì còn các chất kích thích khác như : bia , các loại ma túy tổng hợp …

Việc bồi thường thiệt hại dó người dùng chất kích thích gây ra được xác lập khi người dùng chất kích thích chỉ phải chịu trách nhiệm đối với hành vi của mình khi họ có nhận thức để làm chủ hành vi đó. Vì vậy, nếu người gây thiệt hại không có hoặc mất khả năng nhận thức, khả năng điều khiển hành vi của mình thì họ không phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại do mình gây ra. Tuy nhiên, nguyên tắc này sẽ không áp dụng đối với những người tự mình dùng chất kích thích để tự đưa mình vào tình trạng mất khả năng nhận thức và khả năng điều khiển hành vi mà gây ra thiệt hại cho người khác.

1.2. Quy định pháp luật về bồi thường thiệt hại do người dùng chất kích thích gây ra

Điều 596 Bộ luật dân sự 2015 quy định:

“ 1. Người do uống rượu hoặc do dùng chất kích thích khác mà lâm vào tình trạng mất khả năng nhận thức và làm chủ hành vi, gây thiệt hại cho người khác thì phải bồi thường.

2. Khi một người cố ý dùng rượu hoặc chất kích thích khác làm cho người khác lâm vào tình trạng mất khả năng nhận thức và làm chủ hành vi mà gây thiệt hại thì phải bồi thường cho người bị thiệt hại.”

Tại Khoản 1, 2 Điều 585 BLDS quy định về Nguyên tắc bồi thường thiệt hại:

“1. Thiệt hại thực tế phải được bồi thường toàn bộ và kịp thời. Các bên có thể thỏa thuận về mức bồi thường, hình thức bồi thường bằng tiền, bằng hiện vật hoặc thực hiện một công việc, phương thức bồi thường một lần hoặc nhiều lần, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.

2. Người chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại có thể được giảm mức bồi thường nếu không có lỗi hoặc có lỗi vô ý và thiệt hại quá lớn so với khả năng kinh tế của mình.”

Điều 590 BLDS quy định về Thiệt hại do sức khỏe bị xâm phạm:

“1. Thiệt hại do sức khỏe bị xâm phạm bao gồm:

a) Chi phí hợp lý cho việc cứu chữa, bồi dưỡng, phục hồi sức khỏe và chức năng bị mất, bị giảm sút của người bị thiệt hại;

b) Thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút của người bị thiệt hại; nếu thu nhập thực tế của người bị thiệt hại không ổn định và không thể xác định được thì áp dụng mức thu nhập trung bình của lao động cùng loại;

c) Chi phí hợp lý và phần thu nhập thực tế bị mất của người chăm sóc người bị thiệt hại trong thời gian điều trị; nếu người bị thiệt hại mất khả năng lao động và cần phải có người thường xuyên chăm sóc thì thiệt hại bao gồm cả chi phí hợp lý cho việc chăm sóc người bị thiệt hại;

d) Thiệt hại khác do luật quy định.

2. Người chịu trách nhiệm bồi thường trong trường hợp sức khỏe của người khác bị xâm phạm phải bồi thường thiệt hại theo quy định tại khoản 1 Điều này và một khoản tiền khác để bù đắp tổn thất về tinh thần mà người đó gánh chịu. Mức bồi thường bù đắp tổn thất về tinh thần do các bên thỏa thuận; nếu không thỏa thuận được thì mức tối đa cho một người có sức khỏe bị xâm phạm không quá năm mươi lần mức lương cơ sở do Nhà nước quy định.”

2. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do người dùng chất kích thích gây ra

2.1. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do người tự nguyện dùng chất kích thích gây ra

Người dùng chất kich thích dẫn đến không nhận thức và làm chủ được hành vi của mình; gây ra thiệt hại thì có trách nhiệm bồi thường. Căn cứ khoản 1 Điều 596 Bộ luật dân sự 2015; quy định như sau:

“Điều 596. Bồi thường thiệt hại do người dùng chất kích thích gây ra

1. Người do uống rượu hoặc do dùng chất kích thích khác mà lâm vào tình trạng mất khả năng nhận thức và làm chủ hành vi, gây thiệt hại cho người khác thì phải bồi thường.”

Như vậy, trong trường hợp người gây thiệt hại tự đặt mình vào tình trạng không nhận thức và làm chủ hành vi của mình. Theo đó, người gây thiệt hại chủ động trong việc sử dụng rượu hoặc các chất kích thích khác; thì phải chịu trách nhiệm về hậu quả của hành vi đó.

Trong trường hợp năng lực nhận thức bình thường; không mắc các bệnh về tâm thần dẫn tới mất năng lực hành vi dân sự; thì người gây thiệt hại phải tự hiểu rõ việc dùng các chất kích thích có thể làm mất khả năng nhận thức và điều khiển hành vi; dẫn tới việc gây thiệt hại về tài sản. Do đó, trong trường hợp này; chủ thể đã sử dụng chất kích thích phải tự chịu trách nhiệm về những thiệt hại do mình gây ra.

Trong trường hợp, bên có quyền, lợi ích bị xâm phạm; không được bồi thường thiệt hại do sử dụng chất kích thích; nếu thiệt hại xảy ra do không áp dụng các biện pháp cần thiết; hợp lý để ngăn chặn; hạn chế thiệt hại cho chính mình. Pháp luật cho phép các bên tự thỏa thuận về mức bồi thường; hình thức bồi thường.

Về nguyên tắc, bồi thường do sử dụng chất kích thích; phải được bồi thường toàn bộ và kịp thời. Bồi thường toàn bộ được hiểu là: thiệt hại xảy ra bao nhiêu thì phải được bồi thường bấy nhiêu.

Các bên có thể bồi thường bằng tiền; bằng hiện vật hoặc thực hiện một công việc; phương thức bồi thường một lần hoặc nhiều lần. Nếu mức bồi thường không còn phù hợp với thực tế; hai bên không thể thương lượng thỏa thuận được; thì bên bị thiệt hại hoặc bên gây thiệt hại có quyền yêu cầu Tòa án hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền khác thay đổi mức bồi thường.

2.2. Người gây ra thiệt hại bị ép buộc sử dụng chất kích thích gây ra 

Khoản 2 Điều 596 Bộ luật dân sự 2015 có quy định như sau:

“Điều 596. Bồi thường thiệt hại do người dùng chất kích thích gây ra

… 2. Khi một người cố ý dùng rượu hoặc chất kích thích khác làm cho người khác lâm vào tình trạng mất khả năng nhận thức và làm chủ hành vi mà gây thiệt hại thì phải bồi thường cho người bị thiệt hại.”

Như vậy, nếu một người cố ý ép người khác dùng chất kích thích; bằng những hành vi cưỡng ép, de doạ…; khiến cho người sử dụng chất kích thích không thể có lựa chọn khác; mà bắt buộc phải sử dụng chất kích thích. Làm họ lâm vào tình trạng không nhận thức và làm chủ hành vi. Dẫn đến hậu quả gây thiệt hại cho người thứ ba; thì người có hành vi cho người khác dùng chất kích thích; phải bồi thường thiệt hại. Như vậy, trong trường hợp này; người gây thiệt hại không phải bồi thường.

Ngược lại, nếu người sử dụng chất kích thích vẫn còn khả năng nhận thức; để quyết định việc có hoặc không sử dụng; thì người sử dụng chất kích thích phải tự bồi thường thiệt hại do mình gây ra.

Tuy nhiên, trên thực tế, việc xác định người sử dụng chất kích thích; đã mất hoàn toàn khả năng nhận thức; và điều khiển hành vi hay chưa là rất khó khăn. Bởi mỗi người khả năng chịu đựng, sử dụng chất kích thích khác nhau; do đó, việc xác định dự trên khả năng suy đoán.

Đội ngũ Luật sư – VĂN PHÒNG LUẬT SƯ TINH HOA VIỆT.